Testamenty cz. III - Testament notarialny

Testament sporządzony w formie aktu notarialnego daje spadkodawcy wysoki stopnień bezpieczeństwa wyrażającego się w zgodności treści testamentu z rzeczywistą wolą spadkodawcy. Udział notariusza chroni testatora przed dokonaniem rozrządzeń sprzecznych z prawem oraz przed nieprecyzyjnym sformułowaniem poszczególnych rozrządzeń. Jako akt notarialny testament musi odpowiadać ustawowym wymogom przewidzianymi dla takiego aktu. Jakie są to wymogi? Zapraszam do dalszej lektury.

Art. 950 Kodeksu cywilnego przewiduje możliwość sporządzenia testamentu zwykłego w formie aktu notarialnego. Jednak, KC nie określa wymagań formalnych, jakim ma odpowiadać taki testament. Oznacza to odesłanie do przepisów ustawy  z dnia 14 lutego 1991 r. - Prawo o notariacie, w szczególności do art. 79-95. Zatem testament sporządzony zgodnie z art 950 Kodeksy cywilnego jest jednym z wielu aktów notarialnych, różniących się od innych jedynie treścią, gdyż zwiera rozrządzenie majątkiem na wypadek śmierci. 

Jakie są przesłanki ważności aktu notarialnego? Art. 92§ 1  Prawo o notariacie wymienia przesłanki wymagane dla ważności każdego aktu notarialnego i brak choćby jednej z nich powoduje, że nie ma zachowanej formy aktu notarialnego. Akt notarialny zawierający testament powinien obejmować następujące elementy:

1. dzień, miesiąc i rok sporządzenia, a w razie potrzeby luz żądanie stron - godzinę i minutę rozpoczęcia i podpisania testamentu, 
2. imię, nazwisko i siedzibę kancelarii notariusza, a jeżeli testament sporządził zastępcą notariusza - również imię i nazwisko zastępcy,
3. imię i nazwisko, imię rodziców, miejsce zamieszkania testatora, a także innych osób obecnych przy jego sporządzeniu, w tym biegłego i zaufanej osoby,
4. treść rozrządzeń testamentowych,
5. stwierdzenie, że akt notarialny został odczytany, przyjęty i podpisany,
6. podpis testatora, notariusza i osób obecnych przy sporządzeniu testamentu - jeżeli testator nie umie lub nie może się podpisać, to w akcie notarialnym należy wyraźnie zaznaczyć, że spadkodawca nie podpisał testamentu i podać przyczyny braku podpisu.

Przepisy nie tyko wskazują przesłanki ważności aktu notarialnego, ale również wskazują obowiązki notariusza w zakresie sporządzenia testamentu w formie aktu notarialnego, które obejmują:

•  stwierdzenie tożsamości osób biorących udział w czynności notarialnej,
• udzielenie testatorowi niezbędnych wyjaśnień dotyczących dokonywanej czynności notarialnej,
• czuwanie nad należytym zabezpieczeniem praw i słusznych interesów stron oraz innych osób dla których czynność notarialna może powodować skutki prawne.

Notariuszowi nie wolno dokonywać czynności notarialnych, jeżeli poweźmie wątpliwość co do zdolności do czynności prawnych testatora. W przypadku, gdy testament dotyczy samego notariusza, jego małżonka, krewnych lub powinowatych w linii prostej bez ograniczenia stopnia pokrewieństwa, krewnych lub powinowatych w linii bocznej do trzeciego stopnia włącznie lub, gdy osoby są związane z notariuszem z tytułu przysposobienia, opieki, kurateli lub będących w bliskich z nim stosunkach, notariuszowi nie wolno dokonywać czynności notarialnych. 

Szczególną regulację ustawa Prawo o notariacie przewiduje w zakresie sporządzenia testamentu przez osoby, które nie znają języka polskiego, osoby, które są głuche, nieme, głuchonieme, niewidome.

Odmowa sporządzenia prze notariusza testamentu jest zaskarżalna zażaleniem skierowanym do sądu okręgowego właściwego ze względu na miejsce położenia kancelarii notarialnej. 

Warto wspomnieć, iż sporządzenie testamentu notarialnego może nastąpić nie tylko w kancelarii notarialnej, ale także (jak wskazuje art. 87 § 2 PrNot) , jeżeli uzasadniają to szczególne okoliczności - poza nią. 

Naruszenie przepisów ustawy Prawo o notariacie w zakresie sporządzenia testamentu notarialnego powoduj zawsze nieważność bezwzględną testamentu. Inna sankcja nie wynika ani z przepisów Prawa o notariacie ani  art. 950 Kodeksu cywilnego. 

Testament notarialny stanowi dla spadkodawcy prawdopodobnie najkorzystniejszą formę wyrażenia ostatniej woli. Ze względu na obecność notariusza niebezpieczeństwo sporządzenia testamentu nieważnego, zwierającego nieprecyzyjne postanowienie jest bardzo małe z uwagi na fakt, iż przy dokonywaniu czynności notarialnych notariusz jest obowiązany czuwać nad należytym zabezpieczeniem praw i słusznych interesów testatora oraz osób, dla których czynność ta może powodować skutki prawne. Notariusz jest również obowiązany udzielać stronom niezbędnych wyjaśnień dotyczących dokonywanej czynności notarialnej. Korzyścią płynąca z dokonania ostatniej woli w formie aktu notarialnego  jest trudność obalenia testamentu, a także ograniczona możliwość jego sfałszowania, zniszczenia lub ukrycia.